Groep 3 en 4 denkt na over voorraad en verzameling en het verschil daartussen. Over kenmerken, toepassingen , ordening, gebruik, samenwerken. Deze gesprekken begeleidde ik voor leerlingen  van  de Capelse schoolvereniging 

-Hieronder kan je een klein stukje  volgen hoe mijn vragen opgebouwd zijn. Enerzijds heb ik een verhaal en een opzet van de les, anderzijds sluit ik steeds aan bij de gedachtenwereld van de kinderen. Hoe concreter hoe beter is mijn moto. Niks moeilijk, ingewikkeld of zweverig! Filosoferen kan met alledaagse kwesties en gedachten. Ik probeer als gesprekleider ook tegelijkertijd heel voorzichtig de eigen denkstappen van de kinderen  uit te lokken,  in de groep te delen en het verder denken met elkaar te stimuleren. Daarom vraag ik vaak wat denk jij? Wie denkt daar anders over, of wie is het er niet mee eens?” 

Eerst vertel ik het verhaal van de beer en het varkentje.

Wat doet het varkentje? (een vraag uit het verhaal in het hier en nu)

“Hij verzamelt dingen voor de winter. Wat verzamelt hij? “Eten en drinken en takken, water  en ..   Een voorraad voor de winter…….”

Verzamelen hoe doe jij dat?

Deze vraag is gericht op waarnemingen van de kinderen zelf naar zichzelf en naar elkaar , in hun dagelijks leven. Er worden door henzelf verbindingen gemaakt met thuis! Ook het gedrag en de handelingen die daarbij horen volgens de kinderen worden in de kring onder de loep genomen. Kinderen bewegen, doen dingen voor  en vertellen oer wat ze zien en wat ze zelf doen. In hun gedachten verplaatsen ze zich naar huis of een andere plek. In het gesprek probeer ik ze te verleiden te vertellen en ook nog meer dingen voor te doen. (Filosoferen met je hele lijf en Filosofie in het alledaagse) Zo  stappen ze al uit het hier en nu,  en gaan denken, associëren, verbinden, vergelijken en vertellen. Dat is wat ik met de jonge kinderen in beweging wil zetten om te gaan filosoferen.

Wat verzamel jij?

“Ik verzamel  warme jassen, en schoenen, en kaarsen, houtjes snoep, fruit, koekjes; als je verzamelt hebt heb je een voorraad. Het is lekker. Ik heb een kast met een voorraad thuis , met fruit en koekjes.” Je stopt het in een doosje of een kast.”

Een van de kinderen maakt een mooie als-dan redenering en die is erg belangrijk om nu eerst op verder te gaan. Ook de bewering dat je het in de kast of in een doosje stopt registreer ik.

Daar kunnen we later, in een volgende les,  een sorteeroefening mee doen met doosjes en andere opbergmiddelen. Wat doe je waar in en waarom? Ik heb nog een hele leuke les over een doos.

wat zit er in die doos?

In deze “wat-“ vraag hoor  ik ook dat er aanknopingspunten zijn om ook een sorteeroefening in gang te zetten  (zie einde van deze brief)

Heb jij een voorraad?

Eerder is het woord :”voorraad” genoemd in verband met het verhaal.  Varkentje verzamelt immers een voorraad voor de winter.

Ik sluit weer zo dicht mogelijk  aan bij de belevingswereld van de kinderen door door te vragen naar hun eigen voorraad. Heb jij een voorraad (thuis)?

Van wat heb jij een voorraad thuis?.koekjes, snoep, schoenen,  takjes, kaarsen, jassen, truien, voor andere kinderen die het koud hebben,

een verzameling schoenen

En, omdat er al wat eigenschappen worden genoemd (Lekker, warm)   ga ik als gespreksleider op zoek of de kinderen eigenschappen kunnen bedenken van hun eigen voorraad. Spontaan zegt een kind al “lekker” en een ander  “warm”  dus dan vraag ik door op mogelijke  eigenschappen van een voorraad., want ik merk dat de kinderen deze denkstap aan kunnen, ik vraag voorzichtig en noem zelf geen eigenschappen. Het duurt een tijdje vooradat er een reactie komt, dus ik herhaal de vraag vriendelijk en probeer het spannend te maken, vaak kijken de kinderen me in de eerste lessen aan en zeggen ik weet het niet. Als we dan wachten en de bal blijft bij één kind gaan de luikjes open en komt er zo maar een volledige redenering uit. Het wachten en luisteren loont.

“lekkers, moois, warms, licht ..dat kan je bewaren, ja licht van de kaarsen, dat is een voorraad licht “

Je kan ook dingen verzamelen voor anderen. Hier maak ik in mijn eigen hoofd even een stap naar de sociale dimensie , en twijfel of ik hierover door ga vragen,  maar , ook omdat de kinderen nog jong zijn wil ik het toch praktisch houden; dus kies ervoor om nog een “levende” sorteer opdracht te doen.

Wie is welke verzameling?

Dan visualiseren we met de groep , bewegend welke verzamelingen zich spontaan kunnen vormen in de groep. Kinderen zoeken naar gelijkenis onderlinge en verschillen. Ze formeren, al lopend, groepjes en bedenken hoe hun “levende” verzameling heet.

“We hebben, witte truien, bruine ogen, gele strepen en 5  verzamelingen van veterschoenen.”

Ik vraag of die veterschoenen bij elkaar kunnen , geen probleem. Ondertussen legt een kind spontaan gekleurde hoepeltjes om de groepjes.

In Groep 4

ga ik verder met dit verhaal over verschillen tussen verzameling en voorraad. Dat heeft nogal wat voeten in de aarde voordat we daar wat inzicht in hebben. In eerste instantie worden de begrippen door elkaar gebruikt; een dierentuin is een voorraad dieren. andere kinderen zeggen dat een kippenhok een voorraad dieren is. Er komt  een beetje inzicht over veel van het zelfde (voorraad) en allemaal verschillende dingen (verzameling) ook wordt er een interessant kenmerk genoemd van een voorraad; nl dat je die kan gebruiken. Om verder te onderzoeken geef ik de kinderen een teken opdracht ; maak een tweeluik ; aan de eenkant teken je een voorraad en aan de andere kant een verzameling.

Wordt vervolgd….

Konijn in gesprek met kabouter Puntmuts

Wat is het?

“Het zijn blaadjes van de bomen”

Waar komen ze vandaan?

“De blaadjes zijn verzameld. “ Wat is verzamelen? “Dan breng je ze bij elkaar, dat heeft iedereen gedaan, van het schoolplein” Iedereen?Jij ook ?Hoe doe je dat? “Dat doe je zo!”  -Een kleuter doet alsof hij tussen duim en wijsvinger een blad oppakt. Kan het ook anders? “Ja met twee handen.” Kleuter doet het voor met 2 handen en “pakt” tussen duim en wijsvinger met 2 handen 2 bladeren van de grond-. “Daar doe je wel een hele dag over om zo’n berg te verzamelen, met een hand, met twee handen een halve dag…” ” Kan het ook sneller? -Een kleuter bukt en maakt een bij elkaar vegende beweging met 2 wijde armen.- Wie kan het nog meer laten zien? Wie doet het anders? “Je kan ook met een schep heel snel veel blaadjes oprapen of met een emmer “zo!” Wat kies jij? hoe verzamel jij herfstblaadjes? “Ik doe het met één hand , want dat kriebelt lekker tussen je vingers.”

We doen een bewegingsspelletje en alle kleuters lopen door het lokaal en doen alsof ze blaadjes oprapen. Iedereen een beetje anders en dat kunnen we  goed zien!

We kijken nog eens goed naar de berg blaadjes. Weer vraag ik “wat zie je?” “Ze zijn niet allemaal hetzelfde, de een is bruin en de ander geel. De vorm is ook anders, sommige blaadjes zijn kapot, dat hebben de vogels gedaan”

Kinderen wijzen blaadjes aan en pakken een blaadje wat zij interessant vinden. Komen ze van dezelfde boom?  “Nee , want sommige bomen zijn dun en andere dik en sommige bomen zijn hoog en andere laag, dus dan zijn de blaadjes ook anders. Kunnen kleine bomen dezelfde blaadjes hebben als grote bomen. “Dan zijn het babyboompjes. Ik heb hetzelfde haar als mijn familie, mijn broertjes en zusjes en papa en mama.”

Als we terug in de kring zijn vertel ik de kinderen dat ik vanochtend geluidjes hoorde uit mijn fietstas, waar de zak met bladeren inzat. Alle kinderen doen hun ogen dicht en het konijn komt tevoorschijn onder de hoop met bladeren. Dat is even spannend! Konijn is erg geschrokken vanochtend want het was heel donker in zijn hol, het was bedekt met blaadjes. En nu denkt Konijn dat de bomen ziek zijn. Hij wil alle blaadjes vastplakken aan de bomen met plakband dus hij gaat naar kabouter puntmuts om zijn plakband te lenen. Als Konijn vertelt wat hij wil gaan doen moet kabouter Puntmuts heel erg hard lachen, zijn buik schudt helemaal op en neer.

Dan vraag ik de kinderen waarom moet kabouter Puntmuts zo lachen?

“Het hoort zo, het is herfst. Ja hij kan wel de blaadjes op de bomen plakken, maar dan waaien ze er toch weer af, want het is herfst en dan waait het” “De bomen zijn niet ziek, dat hoor zo dat is normaal, het is de natuur, het wordt koud, de herfst en dan wordt het winteren en dan worden de blaadjes sneeuw, in de winter. Bomen kunnen nier ziek worden. want ze kunnen niet kijken en praten en lopen. De spinnen vinden het leuk dat er blaadjes vallen , als de blaadjes aan de bomen zitten zijn ze groen, er zitten geen gele blaadjes aan de bomen dus het kan niet wat Konijn wil” 

Dan zingen we nog een liedje en spelen de bewegingen als we zingen:

Blaadjes dwarrelen in het rond, Blaadjes vallen op de grond, Blaadje komt voorbij, Pak en deze is voor mij!

Verslag van gesprek met 3 kleuterklassen 28/10/ 2019 Capelse SchoolVereniging

Zaterdag 28 september was het eerste FilosofieCafé in de bibliotheek van Capelle a/d IJssel.

Het thema voor de eerste bijeenkomst was “Ruimte”. Voor de opmaat van het gesprek selecteerde ik een Drieluik van 2 korte verhalen van de schrijver en beeldend kunstenaar Armando uit zijn bundel “ultra korte verhalen tot nu toe” “Ter Plekke” en een beeld van de kunstenaar Marc-Antoine Mathieu uit zijn werk “De weg omhoog”

Drie zeer verschillende impressies waarin de kunstenaars spelen met het begrip ruimte. Wijds, kosmisch, aards, individueel, religieus, natuurlijk, relatief, organisch, bouwtechnisch en nog veel meer , hetgeen in het filosofisch gesprek onderzocht wordt.

Het gesprek met de deelnemers kwam tot stand vanuit de vraag “Wat is ruimte ” Onderstaande tekst is een zo nauwkeurig mogelijke weergave van wat er ter tafel kwam, met zo min mogelijk tussenkomst van mij als Socratisch gespreksleider.

Wat is ruimte?

“Ruimte is een dimensie, maar die mensen te boven gaat, we kunnen het niet bevatten. Het is iets wat zo gegeven is en zo complex. Het is kosmische ruimte, het is niet peilbaar, de kosmos, alles wat buiten de aarde is. De aarde is eindig de ruimte is oneindig. “

“Ruimte is de twee lege kamers die ruimte geven nu er 2 kinderen de deur uit zijn. Dit is nu ook ruimte in de tijd, meer tijd, meer energie en…ook weer meer willen. En nu wil ik oneindig veel, lijkt het wel en dan ontdek ik dat die tijd-energie -ruimte beperkt is.”

“Ruimte in je hoofd, geestelijke ruimte, ruimte om iets te willen.”

“Ruimte gaat ook over een grens, want misschien is er niet genoeg ruimte voor alles. Dus je moet kiezen.”

Heeft ruimte iets met kiezen te maken?

“Het is ontdekken wat je met de vrijgekomen ruimte kan doen . Ruimte is vrijheid. Een lege agenda , dat is ruimte. Ruimte is leeg. Meetbaar en /of onmeetbaar. Niks = een lege ruimte.”

“Ruimte is bewegingsruimte en ademruimte. Vrijheid om lucht te hebben. Als er mensen niet zijn is er meer ruimte, dat is lege ruimte. Er zijn ook mensen die te veel ruimte innemen.”

“Ruimte is in tijd. Alle soorten ruimten hebben te maken met openheid en grenzen en afbakening.”

“Ruimte is persoonlijk, soms kan iemand in jouw ruimte komen, dat is dan een bedreiging van je persoonlijke ruimte, jouw bubbel. Dan kan je je eigen ruimte groter maken. In het dagelijks leven valt mij op dat mensen in het openbaar vervoer vaak van plek veranderen. Dan zitten ze eerst hier en dan daar, ze wisselen van ruimte”

Wat is jouw ruimte?

“Mijn ruimte is er als mensen te dicht bij komen, dat is eigen ruimte. Mijn ruimte is relatief.”

Kan je ruimte bezitten?

“Ja dat is jouw persoonlijk ruimte. Het kan ook de ruimte van iemand zijn, een huis of zo. Mijn huis is mijn ruimte en dat betekent dat er geen dingen gebeuren die ik niet wil. Er zijn regels in mijn ruimte, mijn huis.”

“Vroeger stond mijn deur altijd open die doe ik nu vaker dicht en ik bepaal wie er binnen komt.”

“Ruimte heeft ook te maken met je integriteit. Ruimte heeft met energie en respect te maken. …Persoonlijke ruimte zou er niet zijn als er geen mensen zijn. Soms heb je een mentale conditie, waardoor je verward bent over je ruimte , je eigen ruimte en grenzen.”

“Er is ook Publiek ruimte, waar iedereen mag komen .Daar moeten dan wel regels zijn over wat wel en niet mag. Nee, misschien wel niet , je hebt misschien geen regels nodig in die publieke ruimte. Maar, we zijn met zoveel mensen. Als je je eigen huis hebt dan heb je toch regels nodig, want je wil ook dingen delen. Sommige mensen zijn grenzeloos. Hoe komt het dat mensen grenzeloos zijn? Waarom we iets ervaren als grenzeloos, dat is persoonlijk, dat is voor iedereen anders? Als er geen grenzen zijn, of regels, dan ervaren we pas dat iets grenzeloos is, je moet het ervaren. “

“De grens was er altijd, dat hoor bij ons. Dat begint al bij kinderen en baby’s in de baarmoeder, een grens is natuurlijk en vanzelfsprekend. Grenzen zijn er altijd in ruimte. Dat is veiligheid. De baarmoeder is een veilige ruimte. Grenzen zijn een natuurlijk gegeven.”

“Grenzen zijn soms noodzakelijk. De ene gemeenschap zal meer regels nodig hebben dan een andere. Gedachteruimte is oeverloos, die heeft geen grenzen nodig. Gedachten, gevoel en je hard , dat is vrijheid èn ruimte.”

“Grenzen zijn ook bij dieren natuurlijk, honden bakenen hun gebied af.”

Zijn mensen altijd op zoek naar hun eigen ruimte, wat dat is en waar ze die kunnen vinden?

“Vanaf onze geboorte zijn we hiernaar op zoek. Je weet niet beter. Hoe zit dat dan met tweelingen? Ze horen bij elkaar en ontstaan in de zelfde ruimte. Zij geven elkaar veiligheid, maar soms wille ze helemaal geen ruimte delen en gaan ze zo ver mogelijk bij elkaar vandaan.”

“Veiligheid en ruimte is cultureel bepaald. Bijvoorbeeld in Japan lopen de mesne er tegenaan dat ze minder ruimte hebben en daarom is er veel zelfmoord.”

Tenslotte moeten we afronden in het onderzoek, voorlopig. Een logopediste benoemt dat we zoveel woorden hebben vanuit een woord, woorden komen we te kort voor veel soorten ruimte. We hebben onderzoek gedaan naar soort ruimten en ook naar welke kenmerken ruimte eigelijk kan hebben.

Dank voor alle bijdragen van de deelnemer en tot volgende keer , aks we het filosofisch onderzoek staarten naar duurzaamheid.

In groep 7 hebben we al heel vaak, ook in vorige jaren, nagedacht over afval en hergebruik. Mijn nichtje Sanne van Hemert maakte een korte film met Brightvibes van deze ambachtsman Robin Wood. Hij maakt van zeer speciaal hout muziekdoosjes. In Februari 2019 bezocht ik hem, toevallig, in Amersfoort.

Ik was nog meer geïnspireerd om deze film te laten zien aan groep 7 en erover te filosoferen. https://www.brightvibes.com/1036/nl/er-zit-muziek-in-dit-oude-stadshout

Stilte….

Nadat we gekeken hebben is het bijna 2 minuten stil. Ik weet niet hoe dat kwam, misschien toeval, maar daarna spraken de kinderen erover alsof ze Rob persoonlijk kenden. Ze hadden heel goed geluisterd. Zelfs het woord anoniem konden ze nog herinneren.

Wat heb je gezien?

“Als de bomen oud of ziek zijn of er moeten bomen gekapt worden dan krijgt Rob het hout. Ook bijvoorbeeld als er nieuwe wegen gebouwd moeten worden. De mensen geven de resten hout aan hem. Rob maakt daar muziekdoosjes van. Hij verzamelt het hout. Hoe doet hij dat? Hij heeft een kamer met allemaal hout. Hij heeft een kamer met alleen maar hout. Er staat bij uit welke straat het komt en welke boom het is. Mensen kunnen een muziekdoosje laten maken van het soort hout en weten van welke boom precies. Hoe doet hij dat? Hij gaat eerst zagen als het binnenkomt, in vierkanten precies, voor hij het opbergt. Maakt het uit dat de mensen precies weten van welke boom het hout is? “Het is voor Rob heel speciaal, omdat hij het weet en ook omdat hij het zelf heeft gemaakt. Voor de mensen is het speciaal omdat hij het er opschrijft, waar het hout vandaan komt. Het is meer waard als je het weet. Voor Rob is dat ook zo. En voor de mensen is het iets uit het verleden, herinneringen zijn ook iets waard. Waarom doet hij dat? Ja het is iets uit het verleden. Ook omdat hij, die Rob, het zielig vindt voor de vogels, omdat hun boom is weggehaald. Het zijn geen normale bomen maar zieke bomen. Rob wil niet dat het anoniem is. Wat is anoniem? Anoniem is als je niet gezien wil worden. Rob wil niet met anoniem hout werken. Hij wil niet werken met hout wat geen naam heeft. Is het meer waard? Ja herinneringen hebben waarde, voor de mensen. Wat heeft dit met afval te maken? Hij hergebruikt het hout-afval. Is het doosje meer waard dan de boom? Als de boom ziek is wel. nu kan iedereen een stukje van de boom hebben. Anders zouden ze het verbranden ofzo..

Met groep 5 onderzoeken we welke dier we zouden willen zijn. De aanleiding is het verhaal over een jongen die een leeuw wilde zijn. Eerst tekenen de kinderen zichzelf als een dier met herkenningspunten van zichzelf.; een glimlach, haren, gezicht etc.

Schrijf een avontuur van jezelf als dier.

Individueel gaan de kinderen aan de slag met hun avontuur. R. doet als beer een lange winterslaap. J is een hert dat een wolf als vriend heeft, de andere herten vinden dat gek en jagen de wolf weg. Uiteindelijk wordt haar vriend de wolf doodgebeten. P. is een werkmier, omdat hij graag bezig is. Al die verhalen leveren weer stof op om te filosoferen. Waarom wil je dat dier zijn. Heeft het iets met jou te maken. Hoe kunnen herkennen dat jij het bent. T. Vraagt ; “wil je in de toekomst ook dat dier zijn? Door de fantasie en de vraag “wat als?” Vetellen de kinderen veel over hun eigen perspectief en kunnen we ook weer met elkaar nadenken over de verschillen daarin en hoe je dan handelt, kijkt en denkt.

Wat vertel je een Alien over wat een mens is?

LL-en schrijven ren brief aan een Alien waarin ze uitleggen wat een mens is.

Naar aanleiding van het verhaal van Diogenes op zoek naar de mens.

Eerst werken de ll-en aan een brief individueel gericht aan een Alien. Daarna onderzoeken we alle brieven klassikaal en halen er de eigenschappen uit die genoemd worden als zijnde van een mens. Daarna onderzoeken de ll-en individueel welke eigenschappen specifiek voor een mens gelden en welke eigenschappen ook voor anderen “dingen” gelden” .Over uniciteit, herkenbaarheid, volledigheid , identiteit en pragmatiek. Ook ervaren de ll-en op welke wijze je onderzoek naar iets kan doen; explorerend, beschrijvend of narratief, filterend, convergerend, beeldend, fenomenologisch en vergelijkend. En òf ze wat leren in de filosofieles!